Nhiều hộ kinh doanh tại Việt Nam vẫn chưa mặn mà với việc chuyển đổi thành doanh nghiệp do lo ngại thủ tục phức tạp, chi phí phát sinh và chưa thấy rõ lợi ích, khiến quá trình chuyển đổi còn gặp nhiều rào cản.
Một góc cửa hàng của chị Hà. Ảnh: Hà Vy
Vướng nhiều rào cản, hộ kinh doanh ngại trở thành doanh nghiệp
Việt Nam hiện có gần 1 triệu doanh nghiệp đang hoạt động cùng khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể. Đây được xem là nguồn lực quan trọng để phát triển lực lượng doanh nghiệp tư nhân, đóng vai trò ngày càng lớn trong nền kinh tế. Mục tiêu đến năm 2030, cả nước sẽ có khoảng 2 triệu doanh nghiệp tư nhân, với kỳ vọng khu vực này sẽ đóng góp khoảng 70% GDP.
Tuy nhiên, trên thực tế, phần lớn hộ kinh doanh còn ngần ngại bước qua “lằn ranh” chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức.
Bà Nguyễn Thị Hồng - một chủ hộ sản xuất bánh kẹo truyền thống tại Xuân Đỉnh (quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội) - cho biết, gia đình bà làm nghề đã lâu, chủ yếu cung cấp cho các đại lý và khách quen vào dịp lễ, Tết. Mô hình sản xuất nhỏ tại nhà giúp bà chủ động trong công việc và phù hợp với điều kiện hiện tại.
Khi được hỏi về việc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp, bà Hồng chia sẻ: “Cũng có lúc tôi nghĩ đến việc thành lập doanh nghiệp để mở rộng quy mô, làm ăn bài bản hơn. Nhưng hiện giờ tôi vẫn ưu tiên làm theo cách quen thuộc, vì nếu lên doanh nghiệp thì phải tìm hiểu nhiều về thủ tục, kế toán, thuế... Trong khi gia đình tôi chủ yếu làm nghề truyền thống, nên tôi thấy chưa thực sự cần thiết”.
Một trường hợp khác, chị Nguyễn Thị Hoàng Hà - chủ một cửa hàng phân phối thiết bị điện tử tại Thanh Hóa - từng có kinh nghiệm trực tiếp vận hành cả mô hình doanh nghiệp lẫn hộ kinh doanh. Trước đây, chị đã thành lập công ty để mở rộng kinh doanh, nhưng sau khi vận hành được một thời gian, chị vẫn quyết định quay lại hình thức hộ kinh doanh.
“Thành lập doanh nghiệp thì phải làm báo cáo thuế, thuê kế toán, rồi lo nhiều giấy tờ. Trong khi đó, mức thuế và chi phí vận hành cao hơn đáng kể” - chị Hà chia sẻ. Hiện nay, với mô hình hộ kinh doanh, mỗi quý chị chỉ nộp thuế khoán khoảng 1.350.000 đồng, thủ tục đơn giản, linh hoạt và tiết kiệm thời gian. “Nếu sau này mở rộng thêm chi nhánh thì tôi sẽ tính lại. Còn hiện giờ, khi chưa có cơ chế hỗ trợ rõ ràng, thì việc duy trì doanh nghiệp thực sự rất khó" - chị nói thêm.
Cần có cơ chế phù hợp để kích hoạt tiềm lực hộ kinh doanh
Theo các chuyên gia, nếu không tháo gỡ được những rào cản cả về pháp lý lẫn tâm lý, quá trình chuyển hóa từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp sẽ rất khó tạo đột phá.
Ông Nguyễn Quang Huy - CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi - cho rằng, hiện Việt Nam có hơn 5 triệu hộ kinh doanh, nhưng nhiều trong số này không muốn chuyển đổi lên thành doanh nghiệp tư nhân, dù đây là khu vực rất tiềm năng để hướng đến mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030.
Theo ông Huy, hộ kinh doanh hiện được áp dụng thuế khoán - hình thức đơn giản, phù hợp với những mô hình ổn định, không cần kê khai nhiều hay có hệ thống sổ sách, kế toán. Trong khi đó, khi chuyển sang doanh nghiệp, họ sẽ phải có kế toán, kê khai thuế hằng tháng, quyết toán thuế hằng năm… kéo theo các báo cáo, thủ tục hành chính khác.
Quy mô của các hộ kinh doanh thường nhỏ, khi chuyển đổi sẽ phải thuê thêm người, sử dụng dịch vụ tư vấn, phát sinh thêm chi phí và mất nhiều thời gian hơn. “Nhiều hộ kinh doanh có tính chất tiểu thương, mang tính cơ hội, thời vụ và linh hoạt. Nhưng khi trở thành doanh nghiệp thì lại cần cả một hệ thống quản trị vận hành. Điều đó khiến họ cảm thấy đây là một gánh nặng” - ông Huy phân tích.
Ông Huy cho rằng, để tháo gỡ vướng mắc, cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ - là những hộ kinh doanh sau khi chuyển đổi. Cần hỗ trợ về hệ thống, sổ sách kế toán và chuyển đổi số, ví dụ như sử dụng phần mềm bán hàng, phần mềm quản lý thu-chi tự động. Những công cụ này sẽ giúp việc kê khai thuế và báo cáo tài chính trở nên dễ dàng hơn, tiết kiệm công sức, giảm bớt bộ máy, từ đó tạo động lực cho các hộ kinh doanh chuyển đổi.
Bên cạnh đó, có thể cân nhắc về thuế suất cho doanh nghiệp siêu nhỏ ở một mức độ nhất định, thay vì áp dụng đồng loạt một mức như với các doanh nghiệp lớn. Việc có ưu đãi trong khoảng thời gian như 5 năm, 7 năm sẽ giúp hộ kinh doanh cân nhắc giữa thuế khoán và thuế kê khai.
“Họ sẽ thấy rằng khi quy mô doanh thu tăng lên, thì việc chuyển sang doanh nghiệp sẽ giúp nâng cao thương hiệu, uy tín của mình” - ông Huy nhấn mạnh.
